เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า หมายถึง พื้นที่ที่กำหนดขึ้นเพื่อให้เป็นที่อยู่อาศัยของสัตว์ป่าโดยปลอดภัย เพื่อว่าสัตว์ป่าในพื้นที่ดังกล่าวจะได้มีโอกาสสืบพันธุ์และขยายพันธุ์ตาม ธรรมชาติได้มากขึ้น ทำให้สัตว์ป่าบางส่วนได้มีโอกาสกระจายจำนวนออกไปในท้องที่แหล่งอื่นๆ ที่อยู่ใกล้เคียงกับเขตรักษาพันธุ์-สัตว์ป่า
การกำหนดให้มีเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า สืบเนื่องมาจากการที่สัตว์ป่าจะสามารถดำรงชีพและสืบเชื้อสายต่อไปได้ จำเป็นต้องอาศัยปัจจัยที่สำคัญ ได้แก่ แหล่งน้ำ แหล่งอาหาร แหล่งหลบภัย ป่าไม้เป็นแหล่งกำเนิดปัจจัยดังกล่าว ซึ่งดูยิ่งจะเพิ่มความสำคัญ และจำเป็นอย่างยิ่งต่อสัตว์ป่า เมื่อป่าไม้ถูกทำลายลงสัตว์ป่าก็ต้องต่อสู้กันเพื่อแก่งแย่งแหล่งน้ำ แหล่งอาหารที่มีจำกัด ทำให้สัตว์ป่ามีสุขภาพอ่อนแอและล้มตายไปมาก ขณะเดียวกับมนุษย์มีการพัฒนาอาวุธปืนและอุปกรณ์ต่างๆ ที่ใช้สำหรับการล่าสัตว์ป่าให้มีประสิทธิภาพมากขึ้น เหล่านี้เป็นสาเหตุให้สัตว์ป่าถูกทำลายไปได้โดยง่าย ทำให้สัตว์ป่าบางชนิดปริมาณลดลงอย่างรวดเร็ว จนบางชนิดเกือบสูญพันธุ์หรือบางชนิดก็ได้สูญพันธุ์ไปแล้ว ด้วยเหตุนี้จึงได้มีการพยายามสงวนและรักษาป่าไม้ไว้ เพื่อเป็นแหล่งที่อยู่อาศัยของสัตว์ป่า ในรูปแบบของเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าสลักพระ จังหวัดกาญจนบุรี บ่อพลอย ศรีสวัสดิ์ เมือง เนื้อที่ : 536,594.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าเขาสอยดาว จังหวัดจันทบุรี โป่งน้ำร้อน มะขาม ท่าใหม่ เนื้อที่ : 465,602.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้ง จังหวัดอุทัยธานี บ้านไร่ ลานสัก เนื้อที่ : 1,737,587.00
จังหวัดตาก อุ้มผาง
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าทุ่งใหญ่นเรศวรด้านตะวันออก จังหวัดกาญจนบุรี สังขละบุรี ทองผาภูมิ เนื้อที่ : 2,279,500.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าทุ่งใหญ่นเรศวรด้านตะวันตก จังหวัดตาก อุ้มผาง
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าเขาเขียว-เขาชมภู่ จังหวัดชลบุรี เมืองชลบุรี ศรีราชา บ้านบึง เนื้อที่ : 90,437.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าเขาอ่างฤาไน จังหวัดฉะเชิงเทรา สนามชัยเขต ท่าตะเกียบ เนื้อที่ : 674,352.00
จังหวัดสระแก้ว วังน้ำเย็น กิ่ง อ.วังสมบูรณ์
จังหวัดจันทบุรี แก่งหางแมว
จังหวัดชลบุรี บ่อทอง
จังหวัดระยอง กิ่ง อ.เขาชะเมา อ.แกลง
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าภูเมี่ยงและภูทอง จังหวัดอุตรดิตถ์ น้ำปาด ทองแสนขัน เนื้อที่ : 435,320.00
จังหวัดพิษณุโลก
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าแม่น้ำภาชี จังหวัดราชบุรี สวนผึ้ง จอมบึง เนื้อที่ : 305,820.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าเขาสนามเพรียง จังหวัดกำแพงเพชร เมือง เนื้อที่ : 63,125.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าซับลังกา จังหวัดลพบุรี ชัยบาดาล เนื้อที่ : 96,875.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าตะเบาะ-ห้วยใหญ่ จังหวัดเพชรบูรณ์ เมือง หนองไผ่ บึงสามพัน เนื้อที่ : 408,707.00
จังหวัดชัยภูมิ หนองบัวแดง ภักดีชุมพล
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าคลองเครือหวาย จังหวัดจันทบุรี โป่งน้ำร้อน มะขาม ขลุง เนื้อที่ : 165,796.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าภูผาแดง จังหวัดเพชรบูรณ์ หล่มสัก เนื้อที่ : 146,845.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าลุ่มน้ำปาย จังหวัดแม่ฮ่องสอน เมืองแม่ฮ่องสอน ปาย เนื้อที่ : 738,085.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าแม่ตื่น จังหวัดตาก แม่ระมาด สามเงา เนื้อที่ : 733,125.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่ เชียงดาว เวียงแหง เนื้อที่ : 325,625.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าสาละวิน จังหวัดแม่ฮ่องสอน แม่สะเรียง เนื้อที่ : 546,875.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าดอยผาเมือง จังหวัดลำพูน ลำปาง แม่ทา บ้านโฮ่ง ลี้ ห้างฉัตร เนื้อที่ : 364,449.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าดอยผาช้าง จังหวัดพะเยา ปง เชียงม่วน เนื้อที่ : 356,926.00
จังหวัดน่าน กิ่ง อ.บ้านหลวง เมืองน่าน
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าอมก๋อย จังหวัดเชียงใหม่ ตาก อมก่อย ดอยเต่า สามเงา เนื้อที่ : 765,000.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าดอยหลวง จังหวัดแพร่ สอง เนื้อที่ : 60,625.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าแม่ยวมฝั่งขวา จังหวัดแม่ฮ่องสอน ขุมยวม แม่ลาน้อย เนื้อที่ : 182,500.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าอุ้มผาง จังหวัดตาก อุ้มผาง เนื้อที่ : 1,619,280.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าแม่เลา-แม่แสะ จังหวัดเชียงใหม่ แม่แตง เนื้อที่ : 321,250.00
จังหวัดแม่ฮ่องสอน ปาย
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าเวียงลอ จังหวัดพะเยา เชียงคำ จุน ปง ดอกคำใต้ เนื้อที่ : 231,875.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าแม่จริม จังหวัดอุตรดิตถ์ บ้านโคก ฟากท่า ท่าปลา น้ำปาด เนื้อที่ : 412,500.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าสันปันแดน จังหวัดแม่ฮ่องสอน ปางมะผ้า เนื้อที่ : 173,125.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าลำน้ำน่านฝั่งขวา จังหวัดแพร่ เมืองแพร่ สูงเม่น เด่นชัย เนื้อที่ : 146,875.00
จังหวัดอุตรดิตถ์ ท่าปลา เมืองอุตรดิตส์
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าสะเมิง จังหวัดเชียงใหม่ สะเมิง เนื้อที่ : 121,250.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าดอยเวียงหล้า จังหวัดแม่ฮ่องสอน ขุนยวม เนื้อที่ : 291,610.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าถ้ำเจ้าราม จังหวัดสุโขทัย ทุ่งเสลี่ยม บ้านด่านลานหอย ศรีสำโรง เนื้อที่ : 213,171.00
จังหวัดลำปาง เถิน
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าน้ำปาด จังหวัดอุตรดิตถ์ บ้านโคก ฟากท่า น้ำปาด เนื้อที่ : 320,197.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าภูเขียว จังหวัดชัยภูมิ เกษตรสมบรูณ์ คอนสาร หนองบัวแดง เนื้อที่ : 975,000.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าภูหลวง จังหวัดเลย ภูเรือ ด่านซ้าย ภูหลวง วังสะพุง เนื้อที่ : 560,593.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าภูวัว จังหวัดหนองคาย บึงกาฬ เซกา เนื้อที่ : 116,562.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่ายอดโดม จังหวัดอุบลราชธานี น้ำยืน เนื้อที่ : 140,845.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าพนมดงรัก จังหวัดศรีสะเกษ ขุนหาญ กันทรลักษณ์ เนื้อที่ : 197,500.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าภูสีฐาน จังหวัดมุกดาหาร ดงหลวง คำชะอี เนื้อที่ : 189,541.00
จังหวัดกาฬสินธุ์ เขาวง กุฉินารายณ์
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยศาลา จังหวัดศรีสะเกษ ขุขันธ์ ขุนหาญ เนื้อที่ : 237,500.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยทับทัน-ห้วยสำราญ จังหวัดสุรินทร์ สังขะ บัวเชด กาบเชิง เนื้อที่ : 313,750.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าดงใหญ่ จังหวัดบุรีรัมย์ ปะคำ ละหานทราย เนื้อที่ : 195,486.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าผาผึ้ง จังหวัดชัยภูมิ คอนสาร เนื้อที่ : 118,403.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าภูค้อและภูกระแต จังหวัดเลย ภูหลวง ภูกระดึง เนื้อที่ : 145,285.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าคลองนาคา จังหวัดระนอง กะเปอร์ เนื้อที่ : 331,456.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า จังหวัดสุราษฎร์ธานี บ้านตาขุน เนื้อที่ :
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าคลองแสง จังหวัดสุราษฎร์ธานี คีรีรัฐนิคม บ้านตาขุน เนื้อที่ : 722,067.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าเขาบรรทัด จังหวัดตรัง กิ่ง อ.นาโยง ย่านตาขาว ปะเหลียน เนื้อที่ : 791,847.00
จังหวัดพัทลุง เมืองพัทลุง กงหรา ตะโหมด
จังหวัด ปากพะยูน
จังหวัดสตูล สงขลา ทุ่งหว้า ควนกาหลง รัตภูมิ
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าโตนงาช้าง จังหวัดสงขลา รัตภูมิ หาดใหญ่ เนื้อที่ : 113,721.00
จังหวัดสตูล ควนกาหลง
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าคลองพระยา จังหวัดกระบี่ ปลายพระยา อ่าวลึก เขาพนม เนื้อที่ : 95,988.00
จังหวัดสุราษฎร์ธานี พระแสง
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าอุทยาน เสด็จในกรม จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ บางสะพาน บางสะพานน้อย เนื้อที่ : 415,620.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่ากรมหลวงชุมพร (ทิศเหนือ) จังหวัดชุมพร ท่าแซะ
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าอุทยาน เสด็จในกรม จังหวัดชุมพร ท่าแซะ เนื้อที่ : 196,875.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่ากรมหลวงชุมพร (ทิศใต้) จังหวัดระนอง กระบุรี
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพฯ จังหวัดนราธิวาส ตากใบ สุไหงปาดี สุไหงโกลก เมือง เนื้อที่ : 124,275.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าคลองยัน จังหวัดสุราษฎร์ธานี ท่าฉาง บ้านตาขุน คีรีรัฐมนิคม เนื้อที่ : 305,000.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าเขาประ-บางคราม จังหวัดกระบี่ ตรัง ลำทับ คลองท่อม วังวิเศษ สิเกา เนื้อที่ : 97,700.00
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าทุ่งระยะ-นาสัก จังหวัดระนอง กระบุรี เนื้อที่ : 211,650.00
จังหวัดชุมพร เมืองชุมพร สวี เนื้อที่ :
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าฮาลา-บาลา จังหวัดนราธิวาส แว้ง สุคิริน เนื้อที่ : 270,725.00
จังหวัดยะลา เบตง
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าควนแม่ยายหม่อน จังหวัดชุมพร พะโต๊ะ ละแม เนื้อที่ : 290,000.00
จังหวัดระนอง เมือง กะเปอร์
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าโตนปริวรรต จังหวัดพังงา กะปง เมือง เนื้อที่ : 138,712.50
การพิจารณา เลือกพื้นที่เพื่อการจัดตั้งเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า
อาศัยหลักการที่สำคัญในการ พิจารณาดังนี้
1. เป็นบริเวณที่มีสัตว์ป่าชุกชุมและมีสัตว์ป่าชนิดที่หาได้ยาก หรือกำลังจะสูญพันธุ์อาศัยอยู่
2. เป็นบริเวณที่มีแหล่งน้ำแหล่งอาหารและที่หลบภัยของสัตว์ป่าเพียงพอ
3. เป็นพื้นที่ป่าไม้ที่อยู่ห่างไกลจากชุมชนพอสมควร
4. มีสภาพป่าหลายลักษณะอยู่ในผืนเดียวกัน เป็นต้นว่ามีทั้งป่าดงดิบ ป่าเบญจพรรณ ทุ่งหญ้า ฯลฯ ซึ่งจะทำให้มีความหลากหลายทางพืชและสัตว์ป่าสูง
5. จะต้องเป็นพื้นที่ที่ไม่อยู่ในกรรมสิทธิ์หรือครอบครองโดยชอบด้วยกฎหมายของ บุคคลใด
ประโยชน์จากการจัดตั้งเขตรักษา พันธุ์สัตว์ป่า
1. เป็นการป้องกันสัตว์ป่าที่หา ได้ยากมิให้ต้องสูญพันธุ์
2. สัตว์ป่าที่มีอยู่ในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า ได้รับความคุ้มครองและปลอดภัยทำให้สามารถสืบพันธุ์และเพิ่มจำนวนมากขึ้น สัตว์ป่าที่เพิ่มขึ้นนี้จะมีโอกาสกระจายไปยังป่าส่วนอื่น ๆ ต่อไป
3. เนื่องจากเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าส่วนใหญ่ตั้งอยู่ในบริเวณที่เป็นต้นน้ำ ลำธาร แหล่งน้ำ ดิน หิน และสภาพแวดล้อมอื่น ๆ จะได้รับการคุ้มครองป้องกันไว้เป็นอย่างดี เป็นการรักษาป่าไม้ไว้ไม่ให้ถูกทำลาย ทำให้ป่าต้นน้ำคงอยู่เพื่อช่วยหล่อเลี้ยงแม่น้ำสายต่าง ๆ ให้มีน้ำไหลตลอดปี
4. บรรดาสัตว์ป่าในเขตรักาาพันธุ์สัตว์ป่า จะเป็นเครื่องดึงดูดให้นักทัศนาจรทั้งชาวไทยและชาวต่างประเทศเข้าไปเที่ยว ซึ่งจะเป็นการช่วยส่งเสริมอุตสาหกรรมการท่องเที่ยวให้กว้างขวางยิ่งขึ้นและ จะนำมาซึ่งรายได้ ของประชาชนในท้องถิ่นอีกทางหนึ่งด้วย
5. เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าเป็นเสมือนห้องทดลองสำหรับศึกษาค้นคว้าทางวิทยา ศาสตร์แขนงต่าง ๆ โดยเฉพาะสาขาชีววิทยา จึงถือได้ว่าการจัดตั้งเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าเป็นหนทางหนึ่งที่จะช่วยรักษา พันธุ์สัตว์ป่า ป่าไม้ แหล่งต้นน้ำลำธาร ตลอดจนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมอื่น ๆ ภายในเขตฯ ให้คงอยู่ตลอดไปได้ รวมทั้งเป็นการช่วยสนับสนุนให้เป็นไปตามจุดประสงค์ของพระราชบัญญัติสงวนและ คุ้มครองสัตว์ป่า พ.ศ. 2535 และเป็นการส่งเสริมวิทยาการด้านสัตว์ป่า และชีววิทยาให้กว้างขวางก้าวหน้ายิ่งขึ้น อนาคตของงานด้านการอนุรักษ์ทรัพยากรสัตว์ป่าของประเทศส่วนหนึ่งฝากไว้กับ พื้นที่เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า โดยมีส่วนอนุรักษ์สัตว์ป่า กรมป่าไม้และเจ้าหน้าที่ที่ปฏิบัติงานอยู่ในพื้นที่เป็นผู้รับผิดชอบและความ รับผิดชอบอีกส่วนหนึ่ง ที่จะขาดเสียมิได้ก็คือ ความร่วมมือและให้ความสำคัญต่อป่าอนุรักษ์ในรูปของเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า ซึ่งถือว่าเป็นสมบัติส่วนรวมของชาติและของคนไทยทุกคน